MANASTIR LEPAVINA
Po kazivanju jednog starog lepavinskog hroničara, manastir Lepavina je
podignut oko 1550. godine, dakle uskoro po formiranju prvih srpskih
naselja u ovom kraju. Još se kaže da ga je osnovao monah iz manastira
Hilandara poreklom iz Hercegovine - Jefrem (Vukodabović), koji
sklanjajući se ispred Turaka kriomice dođe u ovaj kraj. Čuvši za njega,
dva kaluđera iz Bosne dođoše k njemu i s njim se udruziše.
Videvši da je okolina plodna, oni pozvaše i narod iz Bosne te se
za kratko vreme okolina ispuni novopridošlim narodom. Tada se pojavila
i potreba za gradnjom manastira koji bi zadovoljavao verske potrebe
naroda. Kaluđeri počeše krčiti zemlju i graditi manastir uz pomoć
naroda. Za krako vreme sagradiše malu drvenu crkvu i nazvaše je
manastirom.
Čuvši za ovo, Turci iz Stupčanice, Pakraca i Bijele u avgustu
1557. godine napadoše na manastir pod vodstvom Zarep-age Alije.
Manastir spališe, četiri kaluđera ubiše, a dvojicu odvedoše u ropstvo.
Ali, misao o potrebi manastira kao duhovnog centra novodoseljenih Srba
nije bila napuštena. Godine 1598. u manastir je došao jeromonah
Grigorije, takođe postriženik manastira Hilandara, sa još dva brata iz
manastira Mileševa; oni su sa okolnim narodom počeli obnovu manastira.
Zbog nesigurnog vremena i nedostatka sredstava, obnova je tekla dosta
sporo. Tek kad su Srbi 1630. godine dobili svoje privilegije i postali
vazan faktor u obrani unutrašnjih austrijskih zemalja, te dolaskom
arhimandrita Visariona 1635. godine, stvaraju se uslovi za gradnju
manastira u pravom smislu reči. Srbi su pod rukovodstvom arhimandrita
Visariona 1636. godine počeli temeljnu izgradnju manastira Lepavine i
1642. godine su sa tom izgradnjom bili gotovi pored svih teskoća na
koje su nailazili...
Septembra 1642. godine potvrdio je baron Ivan Galer manastiru pravo
vlasništva na sve zemlje koje su mu poklonili seljani Branjske i
Sesvečana. To isto su naročitim pismima učinili i baron Zigmund
Ajbeslavd, zatim vojvoda Gvozden sa Đordjem Dobrojevićem , Blažom
Pejasinovićem i vojvodom Radovanom (5. februara 1644.), baron Honorije
Trautmansdorf (10. jula 1644.) i grof Đordje Ljudevit Švarcenberg (23.
novembra 1644.). Tako je konačno osiguran život ovog manastira. Od tada
u punom zamahu počinje njegova verska, patriotska i kulturno-istorijska
uloga u životu naših Krajišnika.
Istorija manastira Lepavine neodvojivo je povezana sa istorijom
Srba u Varaždinskom generalatu. Od vremena njene obnove vodila se teška
borba protiv unijačenja i pokatoličenja, a to je ujedno značilo i
protiv pokmečivanja Srba Krajišnika. U odbrani svoje vere i narodnih
privilegija ( Statuta Valahorum ) lepavinski kaluđeri su bili uz narod, boreći se i stradajući sa njim.
Godine 1666. učestvovali su oni i stradali u velikoj
Osmokruhovićevoj buni; 1672. su zajedno sa gomirskim kaluđerima (ukupno
njih 14) bili u okovima poslani na Maltu, da doživotno robuju na
galijama, a 26./13. novembra 1715. godine na pragu manastirske crkve je
iz pušaka ubijen iguman Kodrat.
Krajem 1692. godine i početkom 1693. boravio je u Lepavini, kao
duhovnom centru Srba u Varaždinskom generalatu, patrijarh Arsenije III.
Carnojević. Tu je Patrijarh okupljao narod i sveštenstvo i iz manastira
odlazio u posete okolnim krajiskim vojvodama.
Ova Patrijarhova poseta još je više podigla ugled manastira Lepavine,
naročito u to vreme kad su u Marcu uvedeni unijati. U Lepavini su se
često sastajali narodni predstavnici da sa svojim rodoljubivim
kaludjerima brinu narodnu brigu i traze izlaz iz teških situacija.
Zato, kad su Srbi iz Varaždinskog generalata uspeli da 1734. godine
dobiju svog pravoslavnog episkopa, mimo unijatskog (koji je u Marci
sedeo bez pastve), bilo je određeno da sedište novog episkopa bude u
Lepavini. Ali, zbog njenog geografskog položaja, budući da se nalazila
na periferiji generalata i srpskih naselja, konačno je određeno da
sedište episkopa bude u Severinu. Zbog velikog značaja Lepavine nova je
eparhija dobila naziv Lepavinsko-severinska eparhija. U Lepavini je i
sahranjen prvi lepavinsko-severinski episkop Simeon (Filipović), koji
je umro u istražnom zatvoru u Koprivnici.
Polovinom XVIII. veka sagrađena je današnja manastirska crkva.
Inicijator je bio raniji "protopop horvački" Nikola Popović, koji se
kao paroh pisanički ovekovečio gradnjom velike i lepe crkve u Pisanici,
a tada je već kao lepavinski arhimandrit Nikifor rukovodio gradnjom
današnje crkve manastira Lepavine. Dovršenu crkvu osvetio je 25. marta
1753. kostajničko-zrinopoljski episkop Arsenije (Teofanović), koji je
gotovo stalno boravio u Severinu. Crkva izvana ima osobine baroka, ali
je u unutrašnjoj konstrukciji sačuvala mnogo elemenata starog
srpsko-vizantijskog stila. Crkva je kasnije doterivana i ulepšavana.
Za istoriju manastira Lepavine neraskidivo je vezana čudotvorna ikona
Presvete Bogorodice Lepavinske. Nastanak ove ikone datira s početka 16.
veka i delo je nepoznatog autora. Ikoni se s razlogom pripisuju
čudotvorne isceliteljske moći. Opširnije o čudima koja su se dogodila
ispred čudotvorne ikone Majke Božje Lepavinske možete na ovim
web-stranicama saznati pod naslovom "Čudesna iscelenja pred ikonom
Majke Božje Lepavinske".
Naročitu vrednost dobila je manastirska crkva 1775. godine jer je tada
u njoj umetnički ikonostas izradio jedan od najboljih slikara ranog
srpskog baroka, Jovan Cetirevic-Grabovan. Rad je uglavnom finansirao,
pored ostalih priložnika, feldmarsallajtnan Mihail Mikasinović. U
spomen na to, pod ikonom svetog Jovana bio je izvajan njegov grb sa
natpisom: "Mihail Mikasinović g. feldm. lait.".
To je bio jedan od najuspelijih Grabovanovih ikonostasa.
Nažalost, on je uništen u vreme II. svetskog rata. Od njegovih
ikona sačuvale su se samo tri, od kojih su dve jako ostećene. Ipak, one
svedoče o visokom umetničkim kvalitetama tog ikonostasa. Ikona je
ostalo i iz ranijih vremena, kao što su ikone svetog Simeona Nemanje,
svetog Save i ikona Vavedenja Presvete Bogorodice, koje su izrađene u
Lepavini 1647. godine.
Pored ikonografskih spomenika, naročitu vrednost u Lepavini
predstavljaju stare rukopisne i štampane knjige. Među najstarije
spadaju dva četverojevandjelja, iz XIII. i XIV. veka, od kojih je jedno
srpsko-raške, a drugo makedonske redakcije, oba sa lepim inicijalima.
U Lepavini nisu samo čuvane donesene knjige, nego i pisane,
prepisavane i ponavljane. Drukčije nije moglo ni biti kad je manastir
morao zadovoljavati kulturne potrebe ovamošnjih Srba. Tu je bila škola
ne samo za obrazovanje manastirskog podmlatka, nego i podmlatka
svesteničkog uopšte, kao i onih mladića koji su stekavši ovde pismenost
i osnovna zvanja odlazili u vojnu službu ili produžavali školovanje u
Beču, Pozunu i drugde.
Sve je to visoko podiglo ugled manastira Lepavine te je narod o
velikim praznicima, a naročito o hramovskim slavama, dolazio u velikom
broju, tu se Bogu molio i tako ispunjavao dušu svoju blagodaću Božjom,
koja mu je davala snagu da istraje.
U toku vekova uloga manastira bila je velika. On je uvek delio tešku
sudbinu svoga naroda, često stradajući sa njim. Najteži udarac primio
je za vreme II. svetskog rata. Odmah posle okupacije bratstvo je
pohapšeno i odvedeno u logor. Jeromonah Joakim (Babić) je ubijen, a
ostali su kaluđeri prognani u Srbiju. Dana 27. oktobra 1943. godine
manastir je po nalogu Nemaca bombardovan. Tom prilikom su gotovo sasvim
uništene manastirske zgrade, a crkva i konak teško ostećeni. Ikonostas
i nameštaj u crkvi bio je sav uništen i spaljen, a u preostalom delu
manastirskog konaka ostao je sačuvan deo manastirske biblioteke
Dolaskom i zalaganjem Njegovog Visokopreosveštenstva Mitropolita Jovana
(Pavlovića) na Eparhiju zagrebačko-ljubljansku 1977. godine, manastir
Lepavina polako vraća svoj nekadašnji sjaj i značaj. Visokopreosvečeni,
kojemu je ova svetinja posebno draga, ne zali ni truda ni vremena da u
nju vrati istinski manastirski život. Veza sa manastirom Hilandarom
ponovo je oživela 1984. godine dolaskom oca Gavrila (Vuckovića) -
Hilandarca u manastir Lepavinu, što je još više umnožilo zauzimanje i
trud Mitropolita Jovana. Svetski savet crkava, Evangelski omladinski
deo iz Virtenberga i vernici Evangelističke crkve iz Stutgarta na čelu
sa sestrom Ursulom izrazili su želju da učestvuju u obnovi manastira,
što im je Visokopreosvečeni i omogućio. Ali, rat koji je izbio 1991.
godine sprčcio ih je da svoju želju sprovedu do kraja, odgodivsi njeno
konačno ostvarenje za neka bolja vremena.
Sastavio: monah Vasilije (Srbljan)
po knjizi "Srpski manastiri u Hrvatskoj i Slavoniji"
dr. Dušana Kašića
Calendar
